Ulusal Otizm Eylem Planı
Ülkemizde son yıllarda ivme kazanan yeni engelliler politikasının sonucu olarak, engelli bireylerin yaşam kalitesinin arttırılması ve sorunlarının çözümüne yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Engelli bireylerin yaşam alanlarında karşılaştığı sorunlara yönelik temel hak ve hizmetlere ilişkin yasal düzenlemeler ihtiyaca göre gerçekleştirilmekle birlikte özellikle OSB olan bireylere yönelik spesifik çalışmalar yapılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.Bununla birlikte Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, yeni engellilik politikasının bir sonucu olarak her engel grubunun sorunlarının ayrı ayrı çalışılmasının alanın sorunlarının tespitine ve çözümüne hazırlayacağı katkı nedeniyle “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı”nı hazırlamıştır.
Otizmli bireylerin, toplumsal hizmetlerden diğer bireylerle eşit yararlanmasını sağlamak ve bağımsız biçimde toplumsal yaşamın her alanına katılımlarını kolaylaştırmak amacı taşıyan Otizm Eylem Planı; 3 Aralık 2016 tarihinde Resmi Gazete ’de yayınlanarak, 2016-2019 yılları arasında uygulanması öngörülerek, yürürlüğe girmiştir. Eylem Planı’nda 6 başlık altında toplanmış 26 tedbir bulunmakta olup; her bir hedef Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, RTÜK, YÖK gibi kurumların sorumluluğuna verilmiştir.
OSB olan bireylerin hizmetlerden diğer bireylerle eşit olarak yararlanmasını sağlamak ve bağımsız biçimde toplumsal yaşamın her alanına katılımlarını kolaylaştırmak amacıyla Planda 6 öncelikli alan belirlenmiştir. Bu alanlar:
EKSEN A-FARKINDALIK ÇALIŞMALARI VE KURUMLARARASI İŞBİRLİĞİ
Öncelik Tedbir Sorumlu Kurum İlgili Kurumlar Süre Açıklama A. Toplumun tüm kesimlerinin OSB konusunda farkındalık düzeyinin artırılması ile OSB olan bireylere yönelik sağlık, eğitim ve destek hizmetlerinin sürekliliğinin sağlanması için kurumlararası işbirliğinin güçlendirilmesi A.1. OSB’nin kamuoyunda tanıtılması için kampanyalar düzenlenecektir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı TRT, RTÜK, Ulusal TV Kanalları, Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İlgili Diğer Bakanlıklar, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar, Üniversiteler 2016 Aralık OSB olan bireylerin diğer bireylerle eşit haklara sahip olduğu bilincinin geliştirilmesi ve OSB konusunda duyarlılığın oluşturulması için kamu spotu ve kısa filmler hazırlanacak, bunların zorunlu yayınına ilişkin düzenlemeler yapılacaktır. A.2. OSB konusunda toplumun bütün kesimlerinde farkındalık arttırıcı faaliyetler yürütülecektir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Diğer Bakanlıklar, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, TRT, RTÜK, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar 2018 Aralık Başta kamu kurumları, üniversiteler ve yerel yönetimlerde görev yapan personel olmak üzere anne-çocuk takibi yapılan aile sağlığı merkezlerinde görev yapanlar, örgün eğitim kurumlarında ve kaynaştırma sınıflarında görev yapan öğretmenler, yöneticiler ile öğrenciler ve aileleri, sağlık personeli ile kreş ve gündüz bakımevlerinde görev yapan personele yönelik seminer, sempozyum, kongre, hizmet içi eğitim vb. etkinlikler düzenlenecektir. EKSEN B- ERKEN TANI, TANI, TEDAVİ VE MÜDAHALE ZİNCİRİNİN KURULMASI
Türkiye genelinde OSB’nin, erken tanı amaçlı değerlendirme ve kesin tanı sürecinin kaliteli, hızlı ve yaygın şekilde sağlanması ile izleme ve destekleme programlarının oluşturulması B.1.OSB ile ilgili tarama ve izleme çalışmaları zorunlu hale getirilecektir. Sağlık Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar 2018 Aralık Tanılanmamış OSB’li çocukların erken tanılanmasına yönelik tarama ve izleme çalışmalarının zorunlu olarak yürütülmesi için gerekli yasal düzenleme yapılacaktır. B.2.Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen “Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çocuk izleme programları” kapsamında yürütülen değerlendirme, izleme ve destek sağlama çalışmalarının etkinliği artırılacaktır. Sağlık Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler 2018 Aralık Birinci basamak sağlık hizmetlerinden yararlanan OSB’li çocukların izlenmesi ve takibinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak çocuk izleme programları yürütülecektir. B.3.Sağlık Bakanlığı “Çocuğun Psikososyal Gelişimi Destekleme Programı”na OSB değerlendirme programı eklenecek ve söz konusu program (ÇPGD) “Aile Hekimliği Uzaktan Eğitim Modülleri”ne entegre edilecek ve bu uygulama ülke genelinde yaygınlaştırılacaktır. Sağlık Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler 2018 Aralık OSB’li çocuğun aile hekimlerince tanınmasının ve 2. basamak sağlık hizmetlerine yönlendirilebilmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. B.4.Hastanelerin çocuk psikiyatrisi, psikiyatri ve gelişimsel pediatri kliniklerinde OSB konusunda kurumsal kapasitesinin arttırılması sağlanacaktır. Sağlık Bakanlığı YÖK, Üniversiteler, Meslek Örgütleri 2017 Aralık Halihazırda hastanelerdeki çocuk psikiyatrisi, psikiyatri ve gelişimsel pediatri kliniklerinin ve burada çalışan personelin sayısı multidisipliner olarak arttırılacak ve söz konusu kliniklerin OSB’li bireylerin tanılanmasında kullanılan ekipman ihtiyaçları karşılanacaktır. B.5.Üniversite ve araştırma hastaneleri bünyesinde OSB’liler ile ilgili tanı, tedavi ve araştırma merkezlerinin kurulması ve sayılarının artırılması sağlanacaktır. Sağlık Bakanlığı Üniversiteler, YÖK 2018 Aralık Türkiye genelinde halihazırda otizm tanı, tedavi ve araştırma merkezleri bulunmakla birlikte bu merkezlerin sayı ve kapasitesi artırılacaktır. EKSEN C- AİLELERE YÖNELİK HİZMETLERİN GELİŞTİRİLMESİ
C. OSB’li çocuğu olan ailelerin bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi, eğitilmesi ve yönlendirilmesi ile bu ailelere gerekli sosyal desteklerin sağlanması C.l. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında “Aile Destek Birimleri” kurularak bu birimlerde görevli uzmanlarca ailelere danışmanlık ve izleme hizmeti verilecektir. Sağlık Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar 2019 Aralık OSB’li çocuğu olan ailelerin çocuklarının takibi, bakımı ve sağlığı konusunda bilgilendirilmesine yönelik olarak birinci basamak sağlık kuruluşlarında “Aile Destek Birimleri” kurulacaktır. C.2.Rehberlik ve Araştırma Merkezleri ile tüm özel eğitim kurumlarında ailelere yönelik eğitsel rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin niteliği artırılacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık Hâlihazırda ailelere Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde sunulan bilgilendirme ve rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi ve bu hizmetlerin sürekliliği sağlanacaktır. C.3.OSB’li bireye sahip ailelere yönelik bakım, sosyal hizmet ve yardım konularında bilgilendirme yapılması, eğitim ve danışmanlık hizmeti verilmesi için illerde Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri ile Sosyal Hizmet Merkezleri bünyesine yeni hizmet birimleri eklenecektir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sağlık Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2019 Aralık Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri ile Sosyal Hizmet Merkezlerinde OSB’li bireye sahip ailelerin ihtiyaç duyduğu sosyal hizmet ve yardım konularında bilgilendirilmelerine, yönlendirilmelerine ve danışmanlık hizmeti alabilmelerine yönelik yeni birimler oluşturulacaktır. C.4.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığıweb sitesinde ailelere yönelik uzaktan eğitim programı ile web portalı oluşturulacak ve yayınlar hazırlanacaktır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2018 Aralık Ailelerin bilgilendirilmesine yönelik olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinde kolay erişilebilir web portalı ve yayınlar oluşturulacaktır. EKSEN D-EĞİTSEL DEĞERLENDİRME, ÖZEL EĞİTİM, DESTEK EĞİTİM VE REHABİLİTASYON HİZMETLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
D. OSB olan bireylerin ayrımcılığa uğramadan bütünleştirilmiş ortamlarda eğitim görmelerinin sağlanması ile eğitsel değerlendirilmeleri, özel eğitim, meslekî eğitim, destek eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinin geliştirilmesi D.1.OSB olan bireylerin özelliklerine ve gereksinimlerine özgü eğitim programları geliştirilecek ve uygulanacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık OSB olan bireylere yönelik özel eğitimde bireyin özellikleri ve gereksinimleri bilimsel gelişmeler de göz önünde bulundurularak çeşitlendirilecektir. D.2.OSB’li öğrencilerin Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde eğitim alabileceği eğitim kurumlarının sayısı ile bu kurumlarda verilen destek eğitim hizmetlerinin niteliği arttırılacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık Kaynaştırma uygulamasına dahil edilemeyecek düzeydeki OSB’li bireylerin eğitiminde yetersiz olan özel eğitim okullarının/özel eğitim sınıflarının sayısının artırılması, mevcut destek eğitim odalarının etkili bir şekilde kullanılması ve sayısının artırılması sağlanacaktır. D.3. Kaynaştırma yoluyla eğitim gören OSB olan öğrencilere gereksinimlerine uygun destek hizmetleri ile bu uygulamaların başarılı yürütülebilmesi için makul uyarlamalar ve eğitim ortamları düzenlemeleri yapılacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık Kaynaştırma uygulamalarına dahil OSB olan öğrencilerin öğretmenlerine danışmanlık, sınıf içi ve dışı destek, birebir eğitim, küçük grup düzenlemesi, gölge öğretmenlik uygulaması, okul rehberlik servislerinin kapasitesinin arttırılması gibi konularda eğitsel düzenlemeler yapılacaktır. D.4.OSB olan bireyler konusunda örgün eğitim kurumları ile rehberlik ve araştırma merkezlerinin insan kaynağı ve fiziki kapasitesi güçlendirilecektir. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık OSB konusunda rehberlik araştırma merkezlerinde görev yapan personelin eğitsel değerlendirme konusunda kapasitesi ile bu personelin sayısı artırılacaktır. Örgün eğitim kurumlarında görevli öğretmenlerin OSB konusunda sistematik bir hizmet içi eğitime tabi tutulması sağlanacaktır. Ayrıca OSB olan öğrencilerin ailelerine rehber öğretmenlerin eğitim tür ve kademelerine geçişinde ve yönlendirmede gerekli rehberlik desteği vermesi sağlanacaktır. D.5.OSB olan çocukların eğitimini sağlamaya yönelik olarak erken çocukluk dönemi eğitimcisi yetiştirilecektir. YÖK Üniversiteler, Millî Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Otizm Federasyonları ve ilgili STK’lar 2019 Aralık Erken çocukluk dönemi, OSB olan çocukların rehabilitasyonu ve eğitimi açısından en önemli dönem olup bu dönemde çocuklara eğitim ve terapi hizmeti verebilecek personelin yetiştirilmesi sağlanacaktır. D.6.OSB olan bireylere hizmet veren özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde sunulan eğitim hizmetlerinin niteliği artırılacak ve söz konusu merkezlerin etkin bir biçimde denetlenmesi sağlanacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar Sürekli OSB olan bireylere yönelik özel eğitim konusunda söz konusu bireylerin özelliklerine uygun farklı uygulama yapıları geliştirilecek, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin denetimine ağırlık verilecektir. EKSEN E-İSTİHDAM SÜREÇLERİ VE ÇALIŞMA HAYATI
SB olan bireylerin istihdamlarının sağlanması ve çalışma hayatı ile ilgili düzenlemelerin yapılması E.1.OSB olan bireylerin çalışabilecekleri korumalı işyeri kurulması için işverenlere verilecek teknik desteğe ilişkin olarak ikincil mevzuat çalışmaları tamamlanacaktır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar 2016 Aralık OSB olan bireylerin istihdam edilmeleri için özel olarak düzenlenmiş korumalı işyerlerine ilişkin birincil mevzuat çalışması tamamlanmış olup ikincil mevzuatın tamamlanması sağlanacaktır. E.2.İŞKUR bünyesinde istihdam edilen “iş ve meslek danışmanları”nın kuruma kayıtlı iş arayan OSB olan bireylere yönelik mesleki danışmanlık hizmetlerinin etkinliği arttırılacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’lar Sürekli İŞKUR bünyesinde istihdam edilen “iş ve meslek danışmanları”nın kuruma kayıtlı iş arayan OSB olan bireylerin iş bulmaları, mesleklerini/işlerini değiştirmeleri, mesleki uyum problemlerinin giderilmesi, öğrencilerin meslek seçimleri ve işverenlerin bilgilendirilmeleri ile taleplerini karşılamalarına sistemli olarak yardımcı olunması sağlanacaktır. EKSEN F-SOSYAL HİZMET, SOSYAL YARDIM VE TOPLUMSAL YAŞAMA KATILIM
F. OSB olan bireylerin ve ailelerinin; sosyal güvenlik, sosyal yardım ve sosyal hizmetlerden daha etkin biçimde yararlanmasının ve toplumsal yaşama tam katılımlarının sağlanmasıF. 1.OSB olan bireyler için gündüzlü ve kısa süreli bakım ve rehabilitasyon hizmetleri geliştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.Aile ve Sosyal Politikalar BakanlığıÜniversiteler, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Otizm Federasyonları ve İlgili diğer STK’lar2019 AralıkHalihazırda OSB olan bireyler için gündüzlü ve kısa süreli bakım ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olarak pilot uygulamalar yapılmakta olup söz konusu uygulamaların ülke geneline yaygınlaştırılması sağlanacaktır.F.2.OSB olan bireyler için evde destek hizmetlerinin çeşitlendirilmesi sağlanacaktır.Aile ve Sosyal Politikalar BakanlığıSağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’larAralık 2018OSB olan bireylerden evde bakılan ve ihtiyaç duyanlara günlük ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için evlerinde temizlik, günlük bakım, alışveriş, tamir gibi konularda destek verilmesine yönelik hizmetler geliştirilecektir.F.3.Evde bakım hizmetinden yararlanan OSB olan bireylere yönelik bakım hizmetlerinin niteliği arttırılacaktır.Aile ve Sosyal Politikalar BakanlığıSağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’larAralık 2019OSB olan ve evde bakım hizmetinden yararlanan bireylere bakım hizmeti veren kişilere yönelik eğitim programları düzenlenecek ve sunulan hizmetin etkinliğine yönelik denetimlere ağırlık verilecektir.F.4.OSB olan ve sürekli bakıma muhtaç çocuğu olan anne veya baba ile bakmakla yükümlü olan kişilerin erken emeklilikten yararlandırılması sağlanacaktır.Çalışma ve Sosyal Güvenlik BakanlığıAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Otizm Federasyonları ve İlgili STK’larAralık 2016Halihazırda OSB olan ve sürekli bakıma muhtaç çocuğu olan anne erken emeklilik hakkından yararlanabilmekte olup engellinin bakımını üstlenen diğer kişiler bu haktan yararlanamamaktadır. Bu kişilerin de söz konusu haktan yararlanmasını sağlamaya yönelik olarak 5510 sayılı Kanun’un 28 inci maddesinin yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
